|
موضوع
|
صفحه
|
|
فصل اول
|
|
|
مقدمه
|
39
|
|
بیان مسئله
|
39
|
|
هدف های پژوهش
|
40
|
|
محدودیت ها پژوهش
|
40
|
|
تعریف واژه های و اصطلاحات
|
41
|
|
فصل دوم (کلیات طرح، ادبیات و پیشینه پژوهش)
|
|
|
مقدمه
|
2
|
|
تعریف راهنمایی
|
2
|
|
فلسفه راهنمایی
|
2
|
|
تاریخچه راهنمایی
|
3
|
|
انواع راهنمایی
|
6
|
|
خدمات راهنمایی
|
6
|
|
خدمات مشاوره ای
|
7
|
|
راهنمایی مشاوره در آموزش و پرورش
|
9
|
|
آموزش متوسطه در ایران
|
15
|
|
فرایند هدایت تحصیلی در نظام جدید آموزش و پرورش
|
17
|
|
برنامه های آماده سازی حرفه ای و تربیت مشاور
|
20
|
فصل اول
ادبیات و پیشینه پژوهش
1-2) کلیات
مقدمه:
در این پژوهش، ارتباط بین برنامه های و شیوه های تربیت مشاور در دانشگاهها با نیازهای شغلی – حرفه ای مشاوران در آموزش و پرورش مورد بررسی قرار می گیرد. این بخش حاوی ادبیات و پیشینه تحقیق است که شامل چهار مبحث عمده بدین شرح است: کلیات مربوط به خدمات راهنمایی و مشاوره؛ راهنمایی و مشاوره در آموزش و پرورش با تأکید بر دوره متوسطه: برنامه های آماده سازی حرفه ای و تربیت مشاوران، به تفصیل مورد بحث قرار می گیرد؛ و در پایان پژوهشهای انجام شده در ارتباط با موضوع (در ایران و خارج) عنوان شده است.
راهنمایی به مفهوم کلی آن با خلقت انسان همراه است و خداوند متعال پس از آفرینش انسان از طریق بعثت پیامبران، بشر را پیوسته در جهت میل به کمال و سعادت در دنیا و آخرت راهنمایی نموده است. مفهوم هدایت و ارشاد از دیرباز در فرهنگ و ادبیات غنی زبان فارسی پیوسته مورد تاکید و دارای اهمیت زیاد بوده است. لیکن راهنمایی به معنی علمی و تخصصی آن با صنعتی شدن جوامع و پیدایش نیازهای متنوع و نیز مسائل و مشکلات روانی و اجتماعی از تکنولوژی جدید در زندگی امروز مفهومی وسیع به خود گرفته است.
امروز راهنمایی دارای معانی گوناگونی است و یک دیدگاه، مجموعه ای از خدمات، و در نهایت یک رشته تحصیلی است.
خدمات راهنمایی و مشاوره
راهنمایی و مشاوره عبارت است از یک فرایند تخصصی و منظم و کمک به افراد از طریق روشهای آموزشی و تفسیری به منظور نیل به شناخت بهتر خصوصیات و توانایی های بالقوه فرد و ارتباط رضایت بخش او با فرصتها و امکانات اجتماعی و محیطی زندگی خویش.
به بیان دیگر خدمات راهنمایی مشاوره برنامه ای است که توسط کارشناسان این رشته در نظام مدرسه به مورد اجرا درمی آید؛ و وظیفه اصلی آن کاربرد مهارتها و نظریه های ارائه شده در علوم رفتاری است. که در یک فرایند کمکی فرد را، در شناخت خود و محیط و استفاده مطلوب از توانایی و قابلیت هایش یاری می دهد.
فلسفه خدمات راهنمایی و مشاوره
روانشناسان معتقدند که اکثریت قریب به اتفاق افراد قابلیت رشد و سازگاری و تعدیل به مقتضیات محیط را دارا می باشند و می توانند خود را با شرایط و فرصتهای محیط وفق بدهند. این وظیفه در حیطه فعالیتهای راهنمایی و مشاوره است تا افراد را یاری دهد تا منطبق با استعدادهای ذاتی به بهترین شکل رشد و تکامل یابند. در حقیقت فلسفه راهنمایی و مشاوره فردی کردن آموزش و پرورش است؛ تا فرد را در جهت – خود – رهبری و شکوفایی استعداد و توانایی ها، برای یک زندگی با هدف و سازنده برخوردار نماید.
امروزه ملل و جوامع گوناگون بر اثر تحولات همه جانبه اجتماعی – اقتصادی و سیاسی بیش از هر موقع لزوم راهنمایی و مشاوره افراد، به ویژه جوانان را به منظور جلوگیری از به هدر رفتن استعدادها و نیروهای انسانی آنان، درک کرده است. کارشناسان این فن با شناخت نیازهای فردی و اجتماعی و ملی می کوشند تا با روشهای تخصصی، افرادی را که فاقد اطلاعات لازم در باره خود و محیط هستند از این واقعیتها آگاه سازند.
فلسفه راهنمایی و مشاوره را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
1-انسانی موجودی پویا و، هر فردی، از نظر شخصیتی بی همتا و دارای قابلیت رشد و سازگاری است.
2-انسان پیوسته در حال رشد و تغییر است، و رشد او را می توان در جهاتی که برای خود او و برای جامعه اش مفید باشد، هدایت و ارشاد نمود.
3-شخصیت فرد از دو عامل مهم ترکیب یافته است: ویژگیهای ارثی (جسمی و روانی) و ویژگیهای محیطی (حال و گذشته).
4-به هر فرد می توان در انتخابهای صحیح جهت نیل به یک زندگی موفقیت آمیز کمک کرد.
5-و.ظیفه و مسئولیت نظام آموزش و پرورش هر کشوری است که خدمات راهنمایی و مشاوره لازم را برای رشد مطلوب در اختیار فرد فرد دانش آموزان قرار دهد.
6-رشد مطلوب و سازگاری افراد در هر جامعه، بهبود و سرفرازی آن جامعه را در بر خواهد داشت.
آرنولد، ج. توین بی، فیلسوف و مورخ انگلیسی می نویسد «آنچه برای انسان در وهله اول اهمیت است، مهارتها و دانش او نیست؛ بلکه چگونگی ارتباط او با دیگران است». در این ارتباط ویلیام، منینجز روانکار معاصر، سلامت روان و برخورداری از شخصیت سالم و توانایی استفاده هرچه بهتر و بیشتر از زندگی واقعی را هدف اصلی آموزش و پرورش می داند.
امروزه پیچیدگی های روابط انسانی به دلیل تحولات سریع جوامع، افراد را در زندگی با مشکلات زیادی مواجه ساخته است. برای مقابله با این مشکلات باید قابلیت های افراد پرورش یابند، و افراد بیاموزند که چگونه از تمامی قابلیتها و استعدادهای خود در زندگی بهره گیرند. تحقق این اهداف، اساس فلسفه راهنمایی را تشکیل می دهد.
تاریخچه راهنمایی و مشاوره
الف-در جهان: تاریخچه راهنمایی و مشاوره به سال 1908 میلادی و اقدامات فرانک پارسونز، (در شهر بوستون، آمریکا) برمی گردد که بعدها به پدر راهنمایی حرفه ای و شغلی معروف گردید، این تلاش اولیه با هدف کمک به جوانان در سازگاری حرفه ای پس از مدرسه به وجود آمد.
جنبش راهنمایی حرفه ای را تقریبا می توان با جنبش مشاوره مرتبط دانست. با گسترش راهنمایی حرفه ای در مدارس، جنبش راهنمایی به تدریج به عنوان یک فرایند مداوم و مستمر که همه موقعیت های زندگی فرد را در بر می گیرد، شناخته شد.
در سال 1913، انجمن ملی راهنمایی حرفه ای تاسیس شد که اعضای آن از رشته های گوناگون آموزش و پرورش؛ روانشناسی؛ بازرگانی؛ دولت و مددکاری اجتماعی تشکیل می گردد. راهنمایی حرفه ای، سالها حوزه فعالیت مربیان تعلیم و تربیت بوده است.
در حقیقت جنبش راهنمایی حرفه ای، پاسخی به نیاز انبوه مهاجرانی بود که از نقاط گوناگون دنیا، با مشکلات اقتصادی – اجتماعی و روانی، از جمله بیکاری به ایالات متحده سرازیر بودند؛ و همگی نیازمند کمک در شغل یابی بودند. در پاسخ به این نیاز، راهنمایی حرفه ای به عنوان یک ضرورت فردی و اجتماعی مطرح و گسترش یافت. اقدامات پارسونز در خودشناسی و انطباق بین خصوصیات فردی و نیازها و ویژگی های شغلی در جامعه متکی بود، که به تدریج به دلیل نیازهای گوناگون و شدید مردم؛ به حوزه های تحصیلی، روانی، اجتماعی، خانوادگی و شخصی گسترش یافت.
امروزه خدمات راهنمایی و مشاوره به صورت علمی بخش مهمی از فعالیتهای مدارس و موسسات تربیتی بیشتر نقاط جهان را تشکیل می دهند. برای مثال، مرکز راهنمایی حرفه ای بلژیک در سال 1941 و در فرانسه در سال 1945، در نروژ در سال 1947، و در انگلستان در سال 1948، عمده فعالیتهای رسمی خود را آغاز کردند. بنابراین در حال حاضر، در مقاطع گوناگون تحصیلی و در اغلب کشورهای جهان خدمات راهنمایی بخش مهم و جدانشدنی از نظام آموزش و پرورش را تشکیل می دهند.
ب-در ایران: خدمات راهنمایی و مشاوره در ایران به صورت غیر مدون از گذشته بسیار دور چه در خانواده و چه در نظامهای تربیتی، اجتماعی، و مذهبی اعمال می شده است و معلم در فرایند تعلیم و تربیت، شناخت استعدادهای دانش آموزان را ملاک اصلی تدریس و آموزش خود قرار می داده است. در منابع غنی زبان و ادبیات فارسی و منابع مذهبی و اعتقادی مردم این سرزمین، راهنمایی پیوسته مطرح بوده است. لیکن به صورت سازمان یافته و برنامه ریزی شده، آغاز آنرا باید سال 1332 دانست که با کمک وزارت کار و همکاری موسسات دیگر عملا فعال گردید.
بر اساس مصوبه کنفرانس فرهنگی سال 1337 در مشهد و آبادان، ایجاد برنامه راهنمایی در آموزش و پرورش به منظور کمک به دانش آموزان در انتخاب رشته تحصیلی که عملا به اشتغال آتی آنان بیانجامد، ضروری شناخته شد. در نتیجه در اداره کل تعلیمات متوسطه، مرکز راهنمایی به وجود آمد، و اجرای تست و تشکیل پرونده در چند مدرسه بطور آزمایشی آغاز گردید. در سال 1346 وزارت آموزش و پرورش، رسماً از دانشکده های علوم تربیتی دانشگاهها و مدارس عالی، تقاضای تربیت مشاوران تحصیلی را نمود. دانشگاه تربیت معلم (دانشسرای سابق)، در همان سال به تاسیس دوره کارشناسی ارشد و کارشناسی رشته راهنمایی و مشاوره مبادرت ورزید. و متعاقب آن دفتر کل آموزش راهنمایی تاسیس گردید. در سال 1350 مدارس راهنمایی در سراسر کشور رسما کار خود را آغاز نمود.
برنامه راهنمایی و مشاوره تا سال 1358 ادامه یافت. بنا به دلایل چندی از جمله: کمبود نیروی انسانی ماهر، ناشناخته ماندن اهداف و برنامه راهنمایی برای دانش آموزان و اولیاء و مربیان مدارس، نبودن امکانات کافی برای اجرای برنامه، ناکافی بودن برنامه تخصصی تربیتی مشاور، ناهماهنگی در برنامه های فرهنگی و اجتماعی جامعه، سرانجام ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره در مدارس و برنامه تربیت مشاوران، موقتا تعطیل گردید. در سال 1367 بر اساس برنامه مصوب شورایعالی انقلاب فرهنگی، دانشگاههای معتبر کشور مجددا اقدام به تربیت مشاوران در سطوح کارشناسی و کارشناسی ارشد نمودند.
محیط حرفه یا کار مشاوران در دبیرستان
نقش مشاور مدرسه در ارتباط با دانش آموزان، مدرسه و جامعه بستگی تمام به وجود فیزیکی محیطی دارد که متناسب با مسوولیتهای او باشد. چنین محیطی شامل شرایط فیزیکی و روانی کار است. چنین محیط مطلوبی اعم از شرایط فیزیکی و روانی، تنها به کمک و تلاش مشترک اولیاء مدرسه به ویژه مدیر و مشاوران امکانپذیر است.
شرایط روانی کار، شامل موارد گوناگون از جمله موارد زیر است:
وجود روابط انسانی سالم در مدرسه، محیط آزاد برای برنامه مشاوره، خط مشی روشن اداری و کاری و قوانین حمایت کننده از مشاور، فضای مناسبی را که در آن مشاور آزادی بکارگیری مهارتهای مربوط به حرفه اش را داشته باشد.
جنبه های فیزیکی نیز شامل تشکیلات و تجهیزات و مواد لازم در محیطی دنج و آرام برای دفتر مشاور است. بدیهی است ایجاد محیط مطلوب فیزیکی و روانی، مشاور را در نیل به مسئولیتهای حرفه ای اش یاری می دهد.
3-2-برنامه های آماده سازی حرفه ای و تربیت مشاور
آماده سازی حرفه ای و تربیت مشاور نیز همانند هر رشته علمی دیگر نیازمند سازماندهی و برنامه ریزی های علمی و عملی است.
در اینجا، قبل از عنوان کردن برنامه های تربیت مشاوران دبیرستان، اصول کافی را که در زمینه سازماندهی و برنامه ریزی های علمی و عملی باید رعایت گردد، یادآوری می نماییم:
آمادگیهای حرفه ای مشاور
براساس مصوبات انجمن بین المللی مشاوران و عملکرد بیشتر کشورهای جهان، (مانند: فرانسه، انگلستان، ایالات متحده و سوئد) مشاوران می باید حداقل:
1-دارای مدرک کارشناسی ارشد از یک دانشگاه یا موسسه معتبر باشند.
2-دیپلم دولتی مشاوره از ایالتی که در آن استخدام می شوند اخذ نمایند.
3-پیش از اشتغال مشاوران باید حداقل به مدت یکسال زیر نظر اساتید فن در مدرسه به تجارب علمی مشاوره یا بپردازند.
محورهای دورس در دوره مشاوره
- روانشناسی رشد، روانشناسی تربیتی، نظریه های مشاوره، فنون و روشها، ارزیابی تحصیلی روانشناختی و شخصیتی، نظریه های گروهی، روشها و فنون گروهی، روانشناسی و جامعه شناسی کار و رشد حرفه ای، کارکردها و روش شناسی تحقیق، اصول اخلاقی و قوانین مشاوره
لازم به یادآوری است که دانشجوی رشته مشاوره باید زمینه ای قوی در علوم انسانی، اجتماعی، رفتاری و زیستی داشته باشد. داوطلبان مشاوره در مدارس باید در علوم طبیعی و زیستی و رفتاری و بیش از همه در زمینه علوم انسانی متبحر باشند.
-تجارب آزمایشگاهی، کارورزی و کارهای بالینی زیر نظر اساتید.
-درک و شناخت برنامه های دوره دبیرستان و فضای روانشناختی و جامعه شناختی موقعیتهای یادگیری در درون مدرسه
-آگاهی از عقاید و اندیشه های فلسفی در تعلیم و تربیت
-برنامه های تربیت مشاوران دبیرستان باید سیستماتیک باشد و طرح ریزی شود که هر داوطلبی با توجه به نیازها و سوابق و زمینه های قبلی خود از آن بهره بگیرد.
-برنامه های تربیت مشاور هرگز با پایان یافتن دوره یا پایان نمی یابد. بلکه در کل سالهایی که مشاور به این حرفه اشتغال دارد ادامه می یابد.
-مشاوران مسئولیت برنامه ریزی، کاربرد و شرکت در برنامه های ضمن خدمت و مطالعه بیشتر جهت اخذ مدارک بالاتر در رشته خود به منظور نیل به شایستگی های حرفه ای بهتر را نیز برعهده دارند.
3-عملکرد مناسب مشاوره مستلزم حداقل 2 سال دوره کارشناسی ارشد مشاوره و کسب مدرک لازم باشد. توضیح اینکه مدرک دوره کارشناسی این گروه، در زمینه های مربوط (علوم تربیتی و روانشناسی) بوده است.
برنامه و مواد درسی دوره تربیت مشاور در دانشگاههای معتبر جهان
اینک قبل از ورود به بحث برنامه های تربیت مشاور دبیرستان در ایران، اشاره مختصری در باره برنامه و مواد درسی دوره تربیت مشاور در دانشگاههای معتبر دنیا که عمدتا براساس برنامه های مصوب انجمن بین المللی مشاوره در ایالات متحده که عالیترین مرجع علمی و تشکیلات مشاوره در جهان است، می پردازیم.
از آنجا که مشاوره عمدتا مبتنی بر تجزیه و تحلیل، درک و شناخت و تغییر و اصلاح رفتار فرد است. بخش اساسی برنامه آماده سازی حرفه یا مشاوران دبیرستان لزوما باید دارای ماهیت روانشناسی باشد.
محورهای مربوط در روانشناسی تحت دو عنوان درسهای اصلی و درسهای تخصصی طبقه بندی می شوند. درسهای اصلی شامل موادی است که مشاور را در زمینه شناخت کلی اصول رفتار انسانی آگاه می سازد؛ و درسهای تخصصی شامل زمینه هایی از روانشناسی است که مستقیما به عملکرد مشاور در دبیرستان مربوط می شود. محتوای هر دو بخش با ترتیب و ترکیب های متفاوت عرضه می گردند.
الف)مواد درسی اصلی: این بخش از برنامه شامل ترکیبی از درسهای کارشناسی (پیشرفته) و کارشناسی ارشد در حوزه روانشناسی تربیتی است، که در برنامه های تربیت معلم مورد استفاده قرار می گیرد. درسهایی که در سوابق تحصیل مشاوران دبیرستان حائز اهمیت است به شرح زیر می باشد:
1-روانشناسی اختلافی:
-سازمان ذهن: هوش و استعداد
-شخصیت
-تفاوت های دیگر: اقتصادی، اجتماعی، جسمانی، سنی، جنسی و قومی
2-روانشناسی رشد:
-مفاهیم و اصول رشد
-رشد و تکامل در طول دوران زندگی
-ویژگی های طبیعی ارگانیزم
-انتظارات محیطی از ارگانیزم
3-یادگیری:
-شرایط تغییر و اصلاح رفتار
-فرایندهای اصلاح رفتار
-حل مساله، فرایندهای شناختی، و شکل دهی مفهوم
-خلاقیت در یادگیری
4-2-پژوهشهای انجام شده در ارتباط با موضوع
در این بخش کوشش شده است، پژوهشهای انجام شده در ارتباط با موضوع تحقیق حاضر گردآوری شود و خلاصه ای از آنها ارائه گردد.
الف-پژوهشهای انجام شده در ایران:
1-بررسی میزان موفقیت مشاوران مدارس در کمک به ل مشکلات دانش آموزان در سطح استان تهران (1373)، که توسط باب الله بخشی پور جویباری انجام گرفته است.
2-ارزشیابی عملکرد مشاورین و دبیران راهنما در نظام جدید آموزش متوسطه (1373)، که توسط لطف الله عباسی انجام گرفته است. دفتر مشاوره و تحقیق، معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش.
3-پایان نامه های: سیف الله شریفی (1374)؛ بهنیا (1372) که رساله های کارشناسی ارشد خود را در زمینه میزان کارایی مشاوران در عملکردهای مشاوره ای و نیز در ارتباط با وظایف و مسئولیت های آنان انجام داده اند، نشان یم دهد که دانش و تخصص مشاوران نمی تواند انتظارات و توقعات مدارس متوسطه را (به ویژه نظام جدید را) بطور واقع بینانه برآورده سازد.
آنچه از پژوهشهای فوق استنباط می شود نشان می دهند که اکثریت مشاوران با فنون و روشهای مشاوره، آشنایی لازم و کافی ندارند و این امر میزان موفقیت آنان را در حل مشکلات دانش آموزان به ویژه در ارتباط با مشکلات شخصی و خانوادگی بطور قابل ملاحظه یا کاهش داده است. علاوه بر آن به دلیل آنکه درصد قابل ملاحظه ای از مشاوران با ماهیت هدایت تحصیلی و شغلی ضمن آنکه در مقایسه با مشکلات تحصیلی توفیق بیشتری داشته اند، لیکن کارآیی و اثربخشی آنان در این زمینه نیز چندان قابل ملاحظه نبوده است.
